Opvliegers, stemmingswisselingen, slapeloosheid. Het merendeel van vrouwen in de overgang heeft te maken met een scala aan klachten. Klachten die door vrouwen zelf niet altijd als overgangsklachten worden (h)erkend, laat staan door hun omgeving. Bewustwording is hard nodig.
‘Vrouwen kunnen er veel last van hebben in het dagelijks leven en daardoor minder goed functioneren’, zegt gynaecoloog dr. Manon Kerkhof. Actrice én ervaringsdeskundige Medina Schuurman weet er alles van, maar ‘door open te zijn, krijg je begrip.’
Manon Kerkhof is gynaecoloog en oprichter van het vrouwenexpertisecentrum Curilion. Ze verbaast zich erover hoe weinig vrouwen weten wat er gebeurt tijdens de overgang. ‘Ze denken dat die slapeloosheid wordt veroorzaakt door andere dingen, zoals stress. En dat is plausibel, want vrouwen in die levensfase hebben vaak veel op hun bord: puberende kinderen, een veeleisende baan, ouders waar ze voor mantelzorgen. Ook ben je rond je 50st bezig met: is dit nu wat ik wil in het leven? Er speelt dus heel veel, terwijl je lichaam met je aan de haal gaat.’
Gynaecoloog dr. Manon Kerkhof en actrice Medina Schuurman
Medina Schuurman is actrice, schrijfster én ervaringsdeskundige op het gebied van de overgang. Samen met Isa Hoes zet ze zich al jaren in om het onderwerp uit de taboesfeer te halen. Naast de boeken die de twee hartsvriendinnen samen schreven, is er ook een podcast over de overgang. ‘Ik was 46 jaar toen bij mij de eerste overgangsklachten kwamen. Ik zat niet lekker in mijn vel, maar kon het niet plaatsen. Ik hád toch leuk werk, een fijn en gezond kind en lieve vrienden? Ik zou toch blij moeten zijn, maar ik was juist somber en snel geïrriteerd.’ Medina en Isa waren toen bezig een boek te schrijven over mooi ouder worden. ‘We interviewden voor dat boek verschillende experts, waaronder een overgangsconsulente. En wat zij vertelde was zó herkenbaar voor ons. Ineens viel het kwartje: wauw, we zitten in de overgang!’
In Nederland hebben zo’n 1,8 miljoen vrouwen tussen de 40 en 60 jaar te maken met de overgang. Die begint meestal zo tussen het 45ste en 55ste jaar. De overgang wordt door NHG gedefinieerd als ‘de periode van een veranderend menstruatiepatroon, waarin een vrouw klachten en symptomen kan ervaren (…).’ Waar het op neerkomt is dat 80% van de vrouwen in meer of mindere mate klachten ervaart: zweetaanvallen, opvliegers maar ook somberheid, concentratieproblemen en vermoeidheid. ‘Deze vrouwen zijn echt geen aanstellers’, zegt Manon. ‘Integendeel, als jij als vrouw rond dezelfde leeftijd nergens last van hebt dan heb je geluk.
Manon beschrijft de overgang als ‘de omgekeerde pubertijd’, de transitie van vruchtbaarheid naar onvruchtbaarheid. ‘Een natuurlijk proces, dat jaren duurt. In die periode neemt de productie van oestrogeen en progesteron drastisch af. Je lichaam zoekt naar een nieuw evenwicht in de hormoonhuishouding, en dat gaat met horten en stoten.’ Niet de hele periode verloopt zwaar. ‘In de vroege overgang heb je weinig klachten, maar je merkt wel dat je cyclus verandert: de menstruatie is heftiger, verloopt onregelmatiger, je krijgt meer last van PMS. Ook heb je vaker hoofdpijn, gevoelige borsten en stemmingswisselingen. Doorslapen wordt een zeldzaamheid.’
De overgang wordt vaak verward met de menopauze. ‘Waar de overgang jaren duurt, betekent de menopauze echt het moment van de laatste menstruatie. Dit gebeurt gemiddeld op 51-jarige leeftijd. Je bent dan weliswaar af van de menstruatie en hormonale migraine, maar kunt nog wel last houden van opvliegers, slaapproblemen, stemmingswisselingen en veel andere klachten.’
De meest voorkomende overgangsklachten? Manon weet ze in een adem op te noemen: ‘Opvliegers, nachtzweten, je labiel voelen, slaapproblemen. Er is sprake van spier- en gewrichtspijnen, vooral ’s ochtends bij het opstaan. Ook vermoeidheid, verminderde concentratie en somberheid komen voor. Net als aankomen in gewicht, haaruitval en broze nagels. Het is al met al een scala aan klachten, en daarom door vrouwen zelf vaak niet herkend als overgangsklachten.’
Ruim 50% van de vrouwen in de overgang ondervindt hinder op het werk, becijferde TNO onlangs in een grootschalig onderzoek. ‘Van de groep die in de leeftijd van de overgang uitvalt, wordt 34% veroorzaakt door overgangsklachten’, vult Manon aan. ‘Werkgevers zouden voor deze vrouwen tijdelijke aanpassingen kunnen doen, bijvoorbeeld in werktijden, -plek of -taken.’ Belangrijk vindt Manon dat het taboe doorbroken wordt. ‘Maak het onderwerp bespreekbaar op de werkvloer, zonder dat je het problematiseert. Bij sommige bedrijven staat dit thema bijvoorbeeld op de vitaliteitsagenda. We geven voorlichting aan medewerkers, leidinggevenden en HR-professionals en dat wordt enorm gewaardeerd, ondanks de aanvankelijke huiver om het onderwerp op de kaart te zetten.’
Wat kun je er zelf aan doen om zonder al te veel kleerscheuren door de overgang te komen? Manon: ‘Wat sowieso helpt is een gezonde leefstijl: voeding, beweging, ontspanning. Belangrijk is krachtsport, zoals Pilatus, crosstraining, bootcamp. Met krachtsport maak je testosteron aan, en dat hormoon is nodig om je sterk en vitaal te voelen. Vermijd tussendoortjes, zodat je je bloedsuiker stabiel houdt en wees matig met koffie, thee en alcohol. Deze dranken veroorzaken opvliegers en slapeloze nachten. En ontspanning hoeft niet bijzonder te zijn, al ga je punniken op de bank of maak je een avondwandeling.’
Medina weet inmiddels ook hoe ze overgangsklachten moet aanpakken. ‘Ik vermijd koffie en rode pepers. Die werken opvliegers in de hand. En ik doe oefeningen om tot rust te komen: mindfulness, mediteren, yoga. Toen ik eenmaal wist dat mijn korte lontje kwam door de overgang, ben ik daar ook open over geworden naar mijn omgeving, ook op het werk. Ik verontschuldig me als ik bijvoorbeeld sacherijnig op de set verschijn: “Jongens, het is niets persoonlijks, maar ik heb slecht geslapen”. Door open te zijn, krijg je meer begrip.’
Een verpleegkundig overgangsconsulente kan vrouwen helpen hun leefstijl op de juiste manier aan te passen aan deze nieuwe levensfase. Als een goede leefstijl onvoldoende werkt, kan hormonale therapie een optie zijn. ‘Dat is vergelijkbaar met anticonceptie, maar dan in een veel lagere dosering hormonen’, zegt Manon. ‘Het is een veilige en heel effectieve manier om fit en vitaal door de overgang te komen. Laat je wel goed informeren door een huisarts of gynaecoloog en maak samen een weloverwogen afweging in alle behandelingsopties, want hormonale therapie is niet voor iedereen geschikt. Gelukkig is er bijna altijd een passende oplossing voor elke vrouw om deze tijdelijke fase van de overgang rustig door te komen.’
Naast dat Medina en Isa vrouwen bewuster willen maken, willen ze ook laten inzien dat de overgang een mooie transformatieperiode is. ‘Je gaat de tweede levensfase is. Je hebt meer behoefte aan rust en wil niet de hele tijd “aan” staan om voor iedereen te zorgen. Dat is best lastig in een stressvolle maatschappij, daarom móet je er als vrouw iets mee. Kom in beweging. Ga naast mediteren ook krachttraining doen. Verzorg jezelf goed, wees lief voor je lijf. Blijf niet piekeren, maar informeer jezelf met onder andere onze boeken en op internet. En kom je er niet helemaal uit, ga praten met een overgangsconsulente of een gynaecoloog. Voor ieder klachtje is wel een oplossing. Je bent niet gek, je zit gewoon in de overgang.’
