Iedereen poept, maar erover praten? Ho maar. Ontlasting blijft een ongemakkelijk onderwerp, maar in de Nederlandse Donor Feces Bank is de grote boodschap een bloedserieuze zaak. Jaarlijks worden hier tientallen ontlastingen klaargestoomd tot poeptransplantatieproduct. Arts-microbioloog Liz Terveer vertelt hoe een poeptransplantatie werkt en waarvoor het nodig is.
‘Haha, dat klopt. Vaak moeten mensen erom lachen. Het is natuurlijk een gek idee dat je bij een poeptransplantatie de ontlasting van iemand anders in je darmen krijgt gespoten. Mensen vinden het dan ook een bijzonder onderwerp om over te praten. Vaak moeten ze lachen, maar daarna zijn ze ook inhoudelijk geïnteresseerd.’
‘Dat klopt. Ik werk bij de Nederlandse Donor Feces Bank in Leiden. Je kunt de NDFB zien als een bloedbank, maar dan voor ontlasting. Bij de NDFB zit een team van arts-microbiologen, maag-darm-lever-artsen en internisten die gespecialiseerd zijn in infectieziekten. We zoeken, werven, screenen én selecteren poepdonoren. De ontlasting die zij doneren, verwerken wij op een veilige manier tot een transplantatieproduct en dat slaan we op.’
We houden ons ook bezig met patiënten die in aanmerking komen voor een poeptransplantatie. We begeleiden de behandelaren van een ziekenhuis en versturen kant-en-klare poeptransplantatieproducten naar hen op. De NDFB is dus verantwoordelijk voor het hele proces: van donor tot aan de patiënt. Onze fecesbank was overigens een van de eerste in Europa, maar er kwamen al snel andere. Tegenwoordig werken we goed samen op Europees niveau.’
‘Vooral mensen met een Clostridioides difficile–bacterie hebben baat bij een poeptransplantatie. Dit is een darmbacterie die onderdeel kan uitmaken van de normale darmflora. Als de gezonde darmflora ernstig is verstoord, door bijvoorbeeld antibiotica, kan deze bacterie uitgroeien en gifstoffen produceren die leiden tot een ontsteking. Met diarree als gevolg. Dat wordt vervolgens behandeld met nóg meer antibiotica, waar de meeste mensen weer van opknappen. Maar bij een kwart van de mensen komt de infectie weer terug, omdat de darmflora niet genoeg tegenwicht kan geven aan de sporen die de bacterie heeft achtergelaten. De sporen kunnen bij een blijvend verstoorde darmflora opnieuw een infectie veroorzaken. Gezonde donorpoep kan in dat geval een uitkomst zijn. In 90% van de gevallen helpt een transplantatie tegen deze bacterie.’
‘De behandeling is niet heel complex. Eerst geven we patiënten een antibioticakuur die gericht is op de Clostridioides, om die op een zo laag mogelijk peil te krijgen. Dan krijgt de patiënt een lichte darmspoeling, zodat de darmen zoveel mogelijk vrij zijn van ontlasting. Vervolgens brengen we de donorpoep via een slangetje door de slokdarm en de maag naar de twaalfvingerige darm. De patiënt ruikt en proeft hier helemaal niets van. De donorontlasting zal dan langzaam zijn natuurlijke weg door de darm vinden, waarbij gezonde donorbacteriën zich in de darmen nestelen. De darmflora van de patiënt krijgt hierdoor een frisse start.
Poeptransplantaties worden soms ook via een coloscopie (een kijkonderzoek van de dikke darm, red.) uitgevoerd: het slangetje wordt dan via de anus naar binnen gebracht. Bij coloscopie krijgen mensen vaak wel een roesje en dat doen we in Nederland liever niet. Het is daarom gebruikelijker om een slangetje via de slokdarm in te brengen.’
‘Als donor krijg je thuis een opvangbakje opgestuurd dat je aan de wc-bril kan hangen. Na een toiletbezoek moet de donor het zo snel mogelijk in het laboratorium afleveren. Het moet binnen twee uur bij ons in Leiden binnen zijn, omdat veel goede darmbacteriën slecht tegen zuurstof kunnen.’
‘We kunnen uiteraard geen hele drol transplanteren. Daarom voegen we — gelijk nadat we ontlasting van een donor binnenkrijgen — fysiologisch zout aan de poep toe, zodat een drol een vloeibare substantie krijgt. Vervolgens filteren we de etensresten eruit, denk aan pijnboompitjes of tomatenvliesjes. Uiteindelijk houd je dan een soort chocolademelk over, ongeveer tweehonderd milliliter per persoon. Dat is het transplantatieproduct.’
‘Iedereen kan zich aanmelden als donor, maar uiteindelijk komt slechts anderhalf tot drie procent van de kandidaten door de screening die we hanteren. Deze screening bestaat uit een vragenlijst, een bloedonderzoek en een fecesonderzoek. Een goede screening is nodig, want veel alledaagse ziektes hebben een verstoorde darmflora als gevolg. Mensen die dit hebben, zijn dus ook niet geschikt om de darmflora van onze patiënten herstellen. Er bestaat dan bijvoorbeeld een kans dat de Clostridium-infectie wordt behandeld, maar dat iemand tegelijkertijd een hoger risico op darmkanker of de ziekte van Crohn krijgt. Kortom: donoren moeten supergezond zijn en geen medicijnen gebruiken.’
Mogelijk hebben mensen met diabetes type 1 ook baat bij een poeptransplantatie. Een onderzoek door het Amsterdam UMC gaat dat binnen vijf jaar uitwijzen. Een poeptransplantatie zou de alvleesklierfunctie van mensen met diabetes type 1 namelijk een stimulans kunnen geven. Glucosepieken en -dalen worden daardoor minder extreem, met als resultaat: stabielere ziekteverschijnselen. Professor Nieuwdorp, die het onderzoek leidt, is optimistisch: “Uiteindelijk kan dit mogelijk leiden tot een nieuwe behandeling en hopelijk genezing of omkering van diabetes type 1. Het zal bijdragen aan het oplossen van de puzzel.”
