Betaalbare zorg komt steeds meer onder druk te staan. Mensen worden ouder, hebben meer zorg nodig én willen de beste zorg die mogelijk is. Om aan die wensen te blijven voldoen, ontkomen we niet aan scherpe keuzes.
“We hebben in Nederland een mooi zorgstelsel, waar veel andere landen met jaloezie naar kijken”, zegt Marco Varkevisser, hoogleraar marktordening in de gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “De combinatie van keuzevrijheid, gereguleerde marktwerking en ruimte voor de professional moeten we koesteren. Als we het systeem toegankelijk én kwalitatief hoogwaardig willen houden, liggen er op z’n zachtst gezegd wel wat uitdagingen.”
De zorgkosten zullen de komende veertig jaar verdrievoudigen, bij ongewijzigd beleid. De prognoses liegen er niet om volgens het rapport Kiezen voor houdbare zorg (2021) van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). In dat scenario gaat vrijwel alle potentiële welvaartsgroei op aan het zorgbudget. Naast de toename van de gemiddelde leeftijd draagt ook de komst van nieuwe medicijnen en technologieën aan die kostenstijging bij. Bijkomend probleem is dat er voor meer zorg ook meer mensen nodig zijn. In de WRR-raming is in 2060 een op de drie banen gerelateerd aan de zorg (tegen een op de zeven nu).
Alle spelers in de zorgmarkt zijn bezig met de vraag hoe we de zorgkosten beteugelen én de kwaliteit en toegankelijkheid garanderen. Er is dan ook geen gebrek aan ideeën over oplossingen. Een van de opties is preventie: van zorg naar gezondheid door aandoeningen te helpen voorkomen met een gezondere leefstijl. Stijn Savenije, bestuursadviseur van ONVZ, noemt als voorbeeld obesitas. “De oorzaken zijn divers, maar bijvoorbeeld het bespreken van preventieve maatregelen in de behandelkamer en hogere btw op suikerhoudende dranken kan mensen helpen bij het tegengaan van overgewicht. En dat zal uiteindelijk de zorgkosten beperken.” In die preventie kunnen ook verzekeraars een rol spelen. “Dat doen we al met onze preventieprogramma’s en ZorgConsulenten. Maar preventie moet lonen. De prikkels in het Nederlandse zorgsysteem van declareren zijn nu gericht op behandelen en niet op het voorkomen daarvan.”
Digitaliseren kan mede bijdragen aan het intomen van de kostenstijgingen. Tijdens de coronacrisis bleek dat niet elke afspraak op locatie hoeft. Ook experimenten met robots in de langdurige zorg zijn veelbelovend. Maar daar mogen we niet alleen wonderen van verwachten, zegt Patrick Jeurissen, hoogleraar betaalbaarheid van zorg aan het Radboudumc: “Innovaties creëren ook nieuwe zorgvraag.”
Een andere oplossingsrichting is integrale en/of passende zorg. Dat niet altijd alle zorg verleend moet worden, daar lijkt iedereen het over eens. Maar over de vraag welke zorg wanneer nodig is verschillen de betrokken partijen van mening. “Zulke dilemma’s moeten we gezamenlijk aanpakken”, aldus Savenije. “Dat kun je niet aan een specialist of zorgverzekeraar alleen overlaten.”
In Den Haag liggen de grenzen van de zorg gevoelig, maar kan de overheid hier uitkomst bieden? “Het politieke debat wordt beheerst door de korte termijn”, zegt Varkevisser. “En je maakt je niet populair als je een inperking van het basispakket of een hoger eigen risico aan de orde stelt.” De WRR hamert erop dat de politiek prioriteiten stelt: waar en hoe valt de meeste gezondheidswinst te behalen?
We moeten ook niet alles op het bord van de politiek leggen, benadrukt Varkevisser. “Hier en daar wordt geroepen dat we van de marktwerking af moeten. Dat is simplistisch wensdenken en zeker niet dé oplossing. Daar los je de groeiende zorgvraag immers niet mee op!”
De overheid moet kaders aangeven, luidt de gedeelde conclusie. In de uitvoering dienen zorgaanbieders, verzekeraars en overheden hun verantwoordelijkheid te nemen en – meer dan nu – samen op te trekken. Daar horen cliënten en hun omgeving ook bij, stelt Jeurissen. “Op de verbinding met bijvoorbeeld mantelzorgers zou de professionele zorg zwaarder mogen inzetten. Die informele zorg is nu en in de toekomst hard nodig.”
Al met al is duidelijk dat er niet één oplossing is. Wat voor de woningmarkt en het klimaatprobleem geldt, gaat ook op voor de zorg: we moeten aan verschillende knoppen draaien om resultaat te boeken. “En de betrokken spelers kunnen niet naar elkaar blijven kijken tot een andere partij het oplost”, zegt Varkevisser. “De tijd dringt.”
Hoogleraar betaalbaarheid van zorg Jeurissen gebruikt de metafoor van de Bermudadriehoek om de zorgkosten inzichtelijk te maken. “Ook in de zorg zien we dat er geld ‘verdwijnt’. Allereerst in de indirecte kosten. De administratieve lasten zijn nog steeds te hoog. Zorgprofessionals storen zich terecht aan de onnutte regelgeving en de tijd die ze daaraan kwijt zijn. Ook de overhead in de zorgsector is in Nederland relatief hoog.”
Jeurissen verwacht veel van integrale zorg. “Mensen met meerdere ziektes maken nu de hoogste kosten. De begeleiding van die patiënten kunnen we veel beter coördineren. Dan kun je ook gerichter aan preventie doen.” Met het derde ‘verdwijnpunt’ in de driehoek snijdt de hoogleraar in eigen vlees. “We hebben veel derde lijn in Nederland: umc’s, topklinische ziekenhuizen en voorzieningen in de ggz en de verpleegkundigen en verzorgenden. We moeten meer keuzes maken over wat er waar dient te gebeuren.”
