Dr. Sibe Doosje doet onderzoek naar positieve psychologie en humor. Wat is humor eigenlijk precies, wat doet het voor je gezondheid en kun je gevoel voor humor aanleren?
“Klinische psychologie gaat over de ziektekant van de psyche: stoornissen, depressie, schizofrenie en dergelijke. Positieve psychologie richt zich op het welbevinden en de kracht van mensen. Ik zit dus aan de gezonde kant en onderzoek welke menselijke eigenschappen ervoor zorgen dat we ons goed voelen. Een van mijn aandachtsgebieden is humor. Humor zit eigenlijk tussen de klinische en de positieve psychologie in: lol hebben is natuurlijk positief, maar humor floreert ook bij ellende.
Door Annemique de Kroon, beeld Claudie de Cleen
“Humor heeft drie basisingrediënten. Ten eerste gaat het bij humor vrijwel altijd om iets wat niet goed gaat: er is iets wat niet klopt of wat verkeerd, onaangenaam of zelfs taboe is. Humor en tragiek zijn dus met elkaar verbonden. Woord- en wiskundegrapjes zijn uitzonderingen hierop. Ten tweede is er het sociale aspect: grappen maken en lachen gebeurt vooral in gezelschap. In je eentje voor de tv lachen kan natuurlijk ook. Bij komedies als The Big Bang Theory zie je dat ze van die ingeblikte lachsalvo’s toevoegen, om het socialer te maken. Onderzoek laat zien dat zo’n programma zonder ingeblikt lachen als minder leuk wordt ervaren. Het derde element van humor is dat het de bedoeling is dat er wordt gelachen, er is een intentie om anderen vrolijk te maken.”
“Dat kan ik het beste omschrijven aan de hand van de vier humorstijlen die worden onderscheiden. Een humorstijl is gericht op het individu of op sociale relaties en is positief of negatief. Zo is de zelfbevestigende humorstijl positief en individueel: je lacht in jezelf om de ellende in het leven en relativeert je stress door humor. De verbindende humorstijl is positief en sociaal: het is humor die je in gezelschap gebruikt om de sfeer te verbeteren. Met zelfdestructieve humor – individueel en negatief – haal je jezelf naar beneden. De agressieve humorstijl ten slotte is sociaal en negatief: het is cynische humor die wordt gebruikt in sociaal contact om anderen af te katten, te plagen of te kwetsen.”
“Humor is een cognitieve vaardigheid, een manier van kijken naar de werkelijkheid. Lachen is lichamelijk, fysiek. Je hebt ook lachyoga, waar je de lachbeweging oproept zonder dat er iets grappigs is. Daar zit wat in, want ook van ‘neplachen’ word je blij. Horen en zien lachen doet lachen. In zekere zin is het besmettelijk. Dus als je wilt dat een situatie of bijeenkomst leuk is, kun je gewoon gaan zitten lachen. Zelfs alleen glimlachen heeft al effect.”
“Je moet er ook weer niet te veel van verwachten, maar er zijn zeker positieve gezondheidseffecten, zowel fysiek als mentaal. Tijdens het lachen daalt je bloeddruk. Lachen leidt bovendien tot spierontspanning, denk maar aan de slappe lach. Het verhoogt ook je pijndrempel. Dat is onderzocht door mensen te laten kijken naar nare en grappige filmpjes terwijl ze hun hand in een bak met ijswater hielden. Als mensen naar een humoristisch filmpje keken, konden ze hun hand langer ondergedompeld houden. Door flink te lachen maakt je lichaam endorfine aan, het gelukshormoon. Daardoor blokkeert je pijnwaarneming en kun je meer pijn verdragen. Naast deze lichamelijke effecten zijn er ook psychische effecten. Lachen is een goed middel tegen psychologische stress.”
“Absoluut, bijvoorbeeld in de zorg. Een zorgverlener die grapjes maakt, relativeert en zichzelf niet te serieus neemt, is niet alleen functioneel aanwezig, maar ook als mens. In zijn boek ‘Humor als verpleegkundige interventie’ laat Marcellino Bogers duidelijk zien wat humor in de zorg kan betekenen. Ook in het onderwijs en in commerciële bedrijven kan humor een rol spelen. Als je een groepje mensen zonder gevoel voor humor een probleem laat oplossen, dan kan dat wel werken, maar er ontstaat geen band, ze voelen zich geen team. Door humor heb je het leuk met elkaar, voel je minder stress en heb je meer werkplezier.”
“Mensen neigen meestal naar een van de vier humorstijlen en zijn daar redelijk stabiel in, maar je kunt je stijl ook veranderen. Mensen met een zelfdestructieve humorstijlzijn vaker depressief. Daar kun je iets aan doen door aan je humorstijl te schaven. En een man met een sterk agressieve humorstijl die is getrouwd met een vrouw die dat niet leuk vindt, kan dat in relatietherapie veranderen. Als je al een beetje humor hebt, kun je het ontwikkelen, maar vanaf nul aanleren lijkt me lastig. Een tip: ontdek wat je smaak is, net als met wijn. Leg een collectie aan van filmpjes, plaatjes en verhaaltjes die je grappig vindt en kijk wat de overeenkomsten zijn. Zo kun je je gevoel voor humor cultiveren.”
Dr. Sibe Doosje (1956) is psycholoog en universitair docent klinische psychologie aan de Universiteit Utrecht, waar hij onderzoek doet naar de positieve psychologie, in het bijzonder humor. Daarnaast is Doosje eigenaar het Humorlab, een bedrijf waar hij zijn kennis over humor deelt door middel van lezingen en workshops.
