Bereikbaarheid lijkt de norm te zijn in onze 24-uurseconomie: niemand kijkt er raar van op als er in de avonduren nog wordt gechat met collega’s of als er in bed nog werkmails worden beantwoord. Onderzoek toont echter aan dat dit netto maar weinig extra productiviteit oplevert. Sommige bedrijven hebben daarom concrete maatregelen genomen om te zorgen dat hun medewerkers soms écht onbereikbaar zijn voor de baas.
Is het acceptabel om buiten werktijd door collega’s lastig te worden gevallen? De meeste bedrijven menen van wel, en in onze 24-uurseconomie wordt het ook steeds gewoner gevonden. De traditionele kantoorbaan met werktijden van 9 tot 5 bestaat nauwelijks meer. Maar veel medewerkers betalen hier wel een prijs voor: uit cijfers blijkt dat één op de zeven arbeidskrachten heel hard afstevent op een burn-out. Vooral jongeren tussen de 25 en 35 dreigen ten onder te gaan aan de ratrace om zichzelf te bewijzen op de arbeidsmarkt.
Het recht op onbereikbaarheid is een taboe, bepleitte de PvdA eerder dit jaar; parlementariër Gijs van Dijk diende zelfs een wetsvoorstel in om het onderwerp bespreekbaar te maken op de werkvloer. “Elke beroepsgroep is anders”, verduidelijkte hij toentertijd in interviews. “Dus we bepleiten ook niet één regeling. Maar we moeten dit opgejaagde gevoel dat heel veel mensen ervaren wél bespreekbaar durven maken. Dit gaat ten koste van onze gezondheid, kwaliteit van leven én van ons werk.”
Het is heel belangrijk dat werkgevers zich bewust zijn van de gevolgen die doorlopende stress kan hebben op de hersenen van hun medewerkers, bevestigt neurowetenschapper Erik Scherder. “Een aantal delen van het brein is zeer gevoelig voor stress”, legt hij uit. “De voorzijde bijvoorbeeld, die een aantal superbelangrijke functies vervult, zoals plannen en het bieden van structuur. Ook is dit de plek in de hersens waar ideeën vandaan komen en waar negatieve emoties zoals angst worden onderdrukt. Bij voortdurende stress gaat een deel van het brein minder goed functioneren, waardoor negatieve gevoelens vrij baan krijgen. Dit kan bijvoorbeeld depressies in de hand werken.”
Het is ontzettend belangrijk om af en toe even aan niets te denken, bepleit Scherder. “Op dat soort momenten gaat je ‘default mode network’ pas aan de slag. Een schitterend netwerk dat door je hele brein loopt en dat zaken als creativiteit of het vermogen om problemen op te lossen stimuleert. Iedereen kent het gevoel wel dat je opeens onder de douche of in de supermarkt de oplossing bedenkt van dat dilemma waar je al de hele dag over piekerde. Doordat we tegenwoordig doorlopend ‘aan’ staan en bereikbaar zijn, krijgt dat netwerk in je brein steeds minder de kans om zichzelf te bewijzen.”
Om zes uur is het klaar, want wij geloven dat je beter werk levert als je fris en scherp blijft
Bij communicatiebureau Heldergroen in Haarlem is het recht op onbereikbaarheid onderdeel geworden van de bedrijfscultuur. “In de reclamewereld heb je vaak te maken met hoge werkdruk en strakke deadlines”, legt strateeg Marjolein Doets uit. “Juist daarom hebben we goede afspraken gemaakt om de balans tussen werk en privé te bewaken. We herinneren elkaar aan die afspraken en hebben rituelen gecreëerd om ze te bewaken.”
Zo worden alle bureaus rond zes uur ‘s avonds letterlijk aan staalkabels omhoog getakeld, met computers en al. “Het is voor ons een symbool dat staat voor het einde van de werkdag en het begin van de avond. Natuurlijk komt het voor dat we thuis nog even wat afmaken, maar dat is dan de uitzondering die de regel bevestigt.” In tegenstelling tot wat de norm in Nederland lijkt te worden, is het voor de werknemers van Heldergroen gebruikelijk om geen werkmail op hun privételefoons te hebben. Ook is het traditie om een uur lunchpauze te nemen, waarin vaak een gezamenlijke wandeling gemaakt wordt.
Waar flexwerken en decentrale teams elders gemeengoed worden, werkt men bij Heldergroen juist op kantoor, op ouderwetse kantoortijden, tussen 9 en 6. “Dan moet het werk gedaan worden. Op onze werkplek, met volle focus”, zegt copywriter Siebe Anbeek. “En om zes uur is het klaar, want wij geloven dat je beter werk levert als je fris en scherp blijft.”
De cultuuromslag die Heldergroen heeft bewerkstelligd, past in het grotere ideaal dat het bedrijf nastreeft. “Wij zijn een reclamebureau voor merken die laten zien dat het anders kan. Op het gebied van duurzaamheid en mensenrechten bijvoorbeeld. En ook wat betreft bedrijfscultuur. Zo werken we voor de Triodos bank en TNO – bedrijven en organisaties die heel goed weten waarom zij op aarde zijn. Als je dat weet, wordt het heel makkelijk om elkaar op dingen aan te spreken, of juist te helpen. En dat draagt bij aan productiviteit en vitaliteit.”
