Stress is een van de grootste problemen op de werkvloer. Een op de zes Nederlanders ervaart burn-outklachten. Er zijn meestal meerdere oorzaken, in de privésfeer en op het werk, maar vooral de werkstress kan actief worden verminderd of voorkomen, bepleiten experts. ‘Bouw hersteltijd in, kijk minder op je telefoon, ga eerder naar bed.’
Psycholoog Carien Karsten is een van de bekende specialisten op het gebied van stress. Ze schreef er meerdere boeken over en geeft coachingscursussen over het onderwerp. ‘De problemen op dit gebied zijn de afgelopen decennia schrikbarend toegenomen’, legt ze uit. ‘Twintig jaar geleden had een op de tien werknemers last van burn-outklachten. De nieuwste CBS-cijfers spreken van een op de zes Nederlanders. Al moet je wel opletten dat klachten niet meteen gelijkstaan aan een burn-out. In dat tweede geval is iemand echt helemaal ‘op’ en komt langere tijd thuis te zitten. Bij de eerste signalen is er over het algemeen nog gemakkelijker actie te ondernemen om het tij te keren.’
Een burn-out wordt over het algemeen veroorzaakt door een combinatie van problemen in de privésfeer en problemen op de werkvloer. ‘Dat er thuis soms dingen gebeuren die stress bezorgen, hoort bij het leven. Het runnen van een gezin met kinderen is niet altijd even makkelijk, net zomin als het mantelzorgen voor een ouder.’
Stress op de werkvloer is doorgaans makkelijker te voorkomen, bepleit Karsten. ‘Het is logisch dat er soms drukke dagen zijn die meer van medewerkers eisen dan andere dagen. Maar vooral door de technologische opmars zijn de werktijden veel diffuser geworden. Er wordt nog veel gemaild en gechat buiten kantooruren, en iedereen lijkt het normaal te vinden.’
Door deze toenemende trend gunnen we onszelf nauwelijks meer tijd om echt ‘uit’ te staan, stelt de psycholoog. ‘Zelfs in de weekenden staat ons hoofd naar werk: missen we iets? Moeten we nog ergens op reageren? Heeft de baas ons nog even nodig? Je lichaam blijft maar stresshormonen produceren, je wilt doorlopend alert blijven.’
Het venijnige van een burn-out is dat klachten er langzaam insluipen en te lang normaal worden gevonden. ‘Hard werken geeft ook een voldaan gevoel, en niemand wil zeuren als alle collega’s het druk hebben. Het is belangrijk dat werkgevers daar alert op zijn en ervoor zorgen dat medewerkers soms ook heel bewust “uit” staan. Dat is in ieders belang: niet alleen van de werknemer zelf, maar ook van het bedrijf.’
Ook CSR Centrum is gespecialiseerd in stress- en burn-outcoaching. De organisatie geeft veel bedrijven advies over hoe goed met deze groeiende problematiek kan worden omgegaan. Directeur Carolien Hamming legt uit dat stress een heel gewone lichaamsfunctie is. ‘Er is niets mis met stress, het helpt je bij het doen van mentale en fysieke inspanningen. Meestal herkennen we dat niet eens als stress. Maar het is van groot belang dat je lichaam wel de kans krijgt om van die inspanningen te herstellen.’
Hamming kijkt daarom niet alleen naar de psychische oorzaken van een burn-out, maar ook naar de fysieke klachten. ‘Bij burn-out is je lijf uitgeput en zijn lichaamssystemen, zoals het stressmechanisme en immuunsystemen, ontregeld. Er zijn ook altijd psychische problemen, zeker. Maar een burn-out is in de eerste plaats een hardwareprobleem, geen softwareprobleem.’
Iemand van wie het lichaam in de doorlopende stressstand staat, gaat negatieve effecten ervaren op het brein en andere organen, bepleit de burn-outcoach. ‘Je maag-darmkanaal kan langzamer gaan werken, omdat de energie elders nodig is. En onderzoek heeft aangetoond dat delen van de prefrontale cortex in de hersenen krimpen onder invloed van chronische stress.’ Ook kan dit leiden tot geheugenverlies- en concentratieproblemen. ‘Tegelijkertijd kan het deel van het brein dat verantwoordelijk is voor emoties groeien, wat je gevoeliger maakt voor gevaar, tegenslag en mislukkingen. En al die negatieve emoties werken weer angsten en depressies in de hand.’
Veel reguliere behandelingen van burn-out schieten tekort, volgens Hamming, omdat er te veel wordt gekeken naar de psychologische oorzaken. ‘De richtlijnen die bedrijfsartsen hanteren stellen dat overspanning mede wordt veroorzaakt doordat de werknemer niet goed omgaat met stress. Burn-out wordt gezien als een copingprobleem waardoor iemand ongemotiveerd raakt en het opgeeft. Maar met een burn-out doen je herstelfuncties het niet meer, daar moet eerst aandacht voor zijn.’
Hamming maakt een vergelijking met een beenbreuk door een verkeerde inschatting bij het skiën. ‘Het zou absurd zijn als je geen gips zou krijgen, maar meteen zou moeten leren betere inschattingen te maken op de skipiste. Zo bezien is juist de “snelle activatie”, waarbij alleen wordt gekeken naar de psychologische oorzaken, heel schadelijk voor het herstel.’
Zo lang je ‘alleen maar’ last hebt van stressklachten kan er nog makkelijk worden ingegrepen, stelt Hamming. ‘Zorg dat je je leven beter inricht: bouw vooral meer hersteltijd in. Ga vroeger naar bed, kijk minder op je telefoon, plan je agenda niet overvol met werk en sociale verplichtingen, en vergeet niet regelmatig lekker te luieren.’ Op de werkvloer kan een werkgever helpen: leg het accent niet op werkstress maar op werkherstel. ‘Bijvoorbeeld door gezamenlijk mini-breaks te houden, lunchpauzes te verplichten, mensen aan te moedigen om aan yoga te gaan doen, of een slaapcursus te vergoeden. En bovenal: door als werkgever zelf het goede voorbeeld te geven.’
